Zonder enige kennis van zake

Daar ik een weekendje weg ben, krijgt u van mij een lang, maar slecht geschreven essay dat eigenlijk tot de conclusie komt dat ik niet veel te vertellen hebt. Maar misschien krullen uw mondhoeken toch nog één enkele keer...

Schop de mensen maar gewoon voor de lol...

Hendrik Jan

Misschien kent u het wel, het motto van Louis Paul Boon: “Schop de mensen tot zij een geweten krijgen.” De kunstenaar (en dan zeker de pennenridder) als verheven ‘voice of reason’, die het gepeupel alles leert dat ze nodig hebben voor een vruchtvol leven; Don Quichote en zijn reuzen...
Maar ja, winners never quit and quitters never win.
U verdient echter nog een tijdige waarschuwing: er is enorm veel kans dat u lichtelijk tot zwaar geïrriteerd raakt tijdens het lezen van deze tekst en mij een arrogante hoeveelheid gebakken lucht zal vinden. So be it...
Eigenlijk wou ik dit niet doen. Eigenlijk wou ik niets meer schrijven dan een ongelaagd opiniestukje over de hetze die slechte cartoons teweeg kunnen bregen (ik vraag me nog altijd af of er ook doden zouden zijn gevallen moesten de Allah-cartoons grappig geweest zijn). Of zelfs over de man die de honden in zijn asiel verkrachtte, iets waar die beesten volgens de rechter geen last van hadden (ik vraag me nog altijd af of Michel Vandenbosch hun plaats zou hebben ingenomen om hun leed te verzachten).
Mja, helaas, het is misschien geen meta-fictie geworden (hoewel zo’n uitspraak in een tekst genoeg is om mijn logisch programmatuur te corrumperen), maar het is wel abstract. En nutteloos. En hooghartig. Noem het hendrikjaans...

Tijd om eraan te beginnen, lijkt me, want straks is mijn inleiding langer dan de eigenlijke tekst.
Laatst zat ik op café met een groep mensen die zelden samen op café gaan. Zoals zo vaak mondden de luchtige gesprekken uit in één grote, politieke discussie. Deze keer gingen het over twee kwesties, nauw samenhangend, de ene eeuwenoud, de andere slechts een luttele tweehonderd jaar oud (wel, niet echt, maar voor mij wel).
Waarschijnlijk zit ik er volledig naast, maar voor mij begint de eerste kwestie met het meningsverschil tussen Socrates en de sofisten: één Waarheid versus iedere mens zijn eigen waarheid. Ik ben een idealistische naïeveling en hou van het één Waarheid concept, maar zelfs ik besef dat dit ten hoogste één Waarheid per cultuur kan zijn – neem alleen al het verschil tussen het individualistische Westen tegenover het collectivistische Oosten. Maar jammer genoeg zit er een grote fout in de theorie van Socrates: hij beweert namelijk dat al het slechte van de mens voortkomt uit onwetendheid (hoewel het nog steeds aannemelijker is dan het ‘bon sauvage’ idee van Rousseau). Iemand wees mij er die avond echter op dat het geen kwestie is van kennis of onwetendheid, maar simpelweg van prioriteiten. Toen ik jonger was dacht ik dat menslievendheid en het idee dat alle mensen dezelfde basisvoorzieningen en kansen moeten krijgen logisch en wijdverspreid was. Ik besefte wel dat dat in onze klassenmaatschappij niet volledig het geval was en is, maar dat we het wel proberen. Hoe langer hoe minder jong ik werd, hoe meer ik echter door begon te hebben dat dit helemaal niet het geval is. Jaloezie, onverschilligheid, hebzucht, xenofobie, allemaal goed en wel, maar daar heb ik het zelfs niet over. Nee, wat begon met het Taylorisme (Taylor was een tijdgenoot van Ford, die voor elke handeling de snelste bewegingen mat en zijn arbeiders dan verplichtte om die bewegingen en enkel die bewegingen te maken) heeft zich uitgebreid tot een ideeëngoed waarbij mensen een grondstof zijn geworden en waardoor men dus op zoek gaat naar de goedkoopste en gemakkelijkste aanvoer. Ik ben niet zo naïef dat ik in het communisme geloof, maar het ver doorgedreven kapitalisme waar we de hele wereld in verdrinken doet de rillingen over mijn rug lopen. Zelfs ‘frisse lucht’ en ‘mentale gezondheid’ zijn verhandelbare goederen geworden.

Er is ook nog die tweede kwestie en nu ik nadenk over wat ik wil schrijven, merk ik dat er ook hier een lichtelijk communistische tint aanzit. Maar u weet wat ze in de jaren ’50 en ’60 in de VS zeiden: Better dead than red!
Ik moet mijzelf echter verdedigen vóór ik verder schrijf, want anders zal u waarschijnlijk spuwen op alles wat ik neerpen en mijn nuance missen (hoewel, als u al tot hier bent geraakt kan u evengoed door de ranzige appel heen bijten en dit uitlezen). Wat ik hieronder poneer is niets meer dan een theorie, een theorie die al door veel mensen voor mij is neergeschreven, die zelfs al in de praktijk is gebracht, maar die ikzelf niet toegepast wens te zien omdat ik Churchill volg in de uitspraak ‘It has been said that democracy is the worst form of government, except all others that have been tried.’
Een dikke tweehonderd jaar geleden was er namelijk een revolutie in Frankrijk (vandaar waarschijnlijk de naam ‘Franse Revolutie’...), die (uiteindelijk) tot gevolg had dat de hele bevolking in zekere zin mocht en nog steeds mag besturen door representatie – en het occasionele, van de pot gerukte referendum, maar dat is voor een andere keer. Als universitaire student heb ik echter de mogelijkheid, zij het niet ongestraft, om te zeggen dat niet iedereen even geschikt is om te regeren. Het probleem volgt uit het feit dat politici niet verkozen worden op hun capabiliteit tot regeren, maar op hun charisma en flair. Ik zou voorbeelden kunnen geven van steden die zich om onduidelijke redenen laten verleiden tot leiders die ultiem gezien nefast zouden zijn voor elk aspect van het stedelijke leven, van economie tot cultuur, maar ik ga geen open deuren intrappen. Nee, wat ik me afvraag is in hoeverre een democratie de ‘stem van het volk’ moet volgen. Wat is het toch dat de mensen zo aanspreekt aan ‘meerderheid’? Waarom zou een beslissing die door een meerderheid gesteund wordt per se een goeie beslissing zijn? Kan een beperkte groep mensen niet beter regeren indien ze dit voor langere tijd kunnen doen, zonder afgerekend te worden op elke beslissing die nodig is, maar niet in goeie aarde valt bij de bevolking?
Hmm, dit is geen communisme, dit is stalinisme...
Natuurlijk zijn er teveel problemen met dit soort oligarchie van de intelligentsia. Ten eerste is er de bovengenoemde kwestie: de regeerders zouden niet per se het beste voorhebben met het volk, maar misschien met de economie, of te beperkte aspecten van de samenleving te hoog inschatten. Ten tweede is er het probleem van wie beslist wie er regeert, want niet alleen is intelligentie moeilijk te meten, het is ook geen zekerheid voor goed bestuur. Het is ook nog maar de vraag of dit soort paternalisme in stand gehouden kan worden zonder politiestaat. En natuurlijk de twee eeuwige struikelblokken: macht stagneert in zijn gedachtengoed, en macht corrumpeert.

Tja, daar sta ik dan, als imperfecte inktwellusteling, tussen mijn imperfecte medemensen, in een imperfect systeem. Kan ik iets verbeteren? Kan ik zelfs maar iets veranderen? Kan iemand dat, of zijn we zodanig overgeleverd aan onze systemen dat ze los van onszelf evolueren?
Ik denk niet dat ik de mensen een geweten kan schoppen, noch dat Boon dit ooit heeft gedaan. Maar zolang iedereen zijn gedachtengoed blijft propageren, kunnen we ten minste de illusie van een status-quo behouden. Verandering komt toch, of we het nu willen of niet. Ik...
Het spijt me, ik zou u een hapklare moraal willen aanbieden, maar er is niets dat ik u kan vertellen dat u nog niet gehoord heeft. Misschien een hendrikjaanse haiku (dat is 5-7-5-2)?

De wereld draait rond
en wij leven en sterven
zonder besef van

elkaar